ابوالفتح بن مخدومامیر ابوالفتح بن مخدوم خادم حسینی عربشاهی فاضل، متکلم، فقیه، اصولی، مفسر، شرقی، حسینی، شیعی، امامی، صاحب تحقیق و تصنیف، معاصر شاه اسماعیل صفوی، و شاه طهماسب موسوی حسینی صفوی اول است. ۱ - نسبپدر مترجم میر مخدوم شیعی امامی معاصر شاه اسماعیل اول صفوی بوده قبل از پسرش میرابو الفتح بدار بقاء رحلت کرده چنانچه علامه قاضی نورالله رحمة‌الله‌علیه در مجالس المؤمنین تصریح کرده است. میر مخدوم پدر مؤلف غیر از میرزا مخدوم عامی سنی است از جهت این که میرزا مخدوم سنی هم عصر شاه اسماعیل ثانی است و در اسلامبول در سنۀ ۹۹۵ فوت کرده چنانچه در کشف الظنون ضبط شده است. و جمعی از اعلام فن رجال از روی اشتباه در تطبیق میرزا مخدوم عامی را معاصر شاه طهماسب اول نوشته‌اند و حال آن که شاه طهماسب اول در سنۀ ۹۸۰ فوت کرده و پس از وی پسرش شاه اسماعیل ثانی به مقام سلطنت رسیده است. منشا اشتباه: توافق اسم پدر میر ابوالفتح با اسم میرزا مخدوم سنی و توافق اسم شاه هم عصر میر ابوالفتح با اسم سلطان وقت میرزا مخدوم سنی بوده است که از روی اشتباه در تطبیق اسم، حمل بر اتحاد کرده‌اند چنانچه جمعی از روی اشتباه شاه معاصر میر ابوالفتح را به اسم شاه طهماسب ثانی درج کرده‌اند در حالی که شاه طهماسب ثانی در سال ۱۱۳۹ به مشهد مقدس لشکر کشی کرده و در سال ۱۱۴۲- ۱۱۴۵ از دنیا رحلت نمود. ۲ - گفتار بزرگانجلالت شان و علو رتبت امیر ابوالفتح خادم حسینی عربشاهی مانند آفتاب تابان در کبد آسمانست چنانچه ارباب تراجم در معاجم خودشان متحدا در تبجیل و تجلیل علمی و عملی آن قائد عظیم الشان شرح مبسوطی ایراد کرده‌اند. ۲.۱ - حسن بیگ روملومورخ بزرگ حسن بیگ روملو در کتاب احسن التواریخ [۱]
احسن التواریخ، ص۴۴۳.
در وقایع سال ۹۷۶ و کسانی که در آن سال در گذشته‌اند می‌نویسد: و هم در این سال مولانا اعلم افهم، جامع العلوم و الحکم المیر ابوالفتح که از سادات شریفی شرقه بود در دار الارشاد اردبیل به فجاه متوجه عالم بقا گردید، جناب مولوی از جملۀ تلامیذ مولانا عصام الدین است، در ما وراء النهر تحصیل نموده آخر در شهر مذکور متوطن گردید، از جمله نتایج قلم خجسته رقمش حاشیه بر مطالع است.۲.۲ - علامه محمدعلی مدرسعلامه فقید میرزا محمدعلی مدرس در کتاب ریحانه [۲]
ریحانه ، ج۲، ص۳۲۶.
می‌نویسد: فاضل، کامل، فقیه، متکلم، محدث، مفسر، اصولی، از اکابر علماء شیعه در عهد شاه طهماسب و در نزد او بسیار محترم بود.۲.۳ - علامه سید محمدباقر خوانساریعلامه حجة الاسلام سید محمدباقر خوانساری [۳]
الروضات، ج۱، ص۵۱.
می‌گوید: هو السید الفاضل الکامل المتکلم الفقیه الامیر ابو الفتح الشرقی الشریفی الحسینی الشیعی الامامی بن السید محمد بن المیرزا مخدوم بن الامیر السید شریف الجرجانی صاحب نواقض الروافض. و قد کان السید ابو الفتح المعظم الیه من علماء دولة السلطان الشاه طهماسب الصفوی و صاحب مصنفات عدیدة (منها): ۱- شرح آیات الاحکام بالفارسیة سماه تفسیر الشاهی لکونه باسم السلطان المذکور. ۲- شرح الباب الحادی عشر المعروف بطریق المزج و البسط. ۳- رسالة فی اصول الفقه. ۴- رسالة فی تحقیق شبهة المجهول المطلق. ۵- حاشیة علی المطالع (فی المنطق). ۶- حاشیة علی حاشیة الدوانی (علی شرح التجرید). ۷- حاشیة علی تهذیب المنطق (للتفتازانی). ۸- حاشیة علی الکبری لجده السید شریف (فی المنطق). و کانت وفاته باردبیل سنة ست و سبعین و تسعة مائة کما نقل عن کتاب احسن التواریخ.۲.۴ - میرزا عبدالله اصفهانی افندیصاحب ریاض العلماء درباره ی امیر ابو الفتح می‌نویسد: فاضل، عالم، فقیه، متکلم، محدث، اصولی، مفسر، و هو من اسباط الامیر السید شریف العلامة الشیرازی الجرجانی المشهور و الحق اتحاده مع الامیر ابو الفتح شرقة المذکور فی بابه و والده المیرزا مخدوم الشریفی المشهور و کان عامیا و هو الذی حول الشاه اسماعیل الثانی الصفوی عن التشیع و هرب الی بلاد الروم و قصته مشهورة و هو صاحب نواقض الروافض و بالجملة المترجم من جملة مشاهیر العلماء فی عصر السلطان المذکور مبجل عنده معاصر للشاه طهماسب الصفوی معظم عنده. (و در جای دیگر): من اجلة علماء عصر السلطان الشاه اسماعیل الصفوی و الشاه طهماسب الصفوی و کان معظما جلیلا عنده. ۳ - وفاتامیر ابوالفتح بن مخدوم خادم حسینی عربشاهی در سنۀ ۹۸۰ چشم از جهان فرو بست و در تاریخ ۹۷۶ در شهرستان اردبیل در مقبرۀ شیخ صفی الدین جد ملوک صفویه مدفون شد. ۴ - عناوین مرتبطتفسیر شاهی (کتاب) ۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار جامع فقه اهل بیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |